لایف لاین
یکی از راهکارهای ایمنی ضروری جهت حفاظت از جان افرادی که در ارتفاع کار می‌کنند، لایف لاین یا خطوط نجات است. این سیستم دارای یک خط سیم محکم یا طناب است و معمولاً در ارتفاع‌های بیش از ۱/۸ متر که ریسک سقوط از ارتفاع بیشتر است، در مسیرهای افقی و عمودی نصب می‌شود.
هدف اصلی استفاده از لایف لاین در صنعت ساختمان، ایمنی کارگران ساختمانی و جلوگیری از سقوط آنها هنگام کار در ارتفاع و انجام فعالیت‌هایی است که ممکن از منجر به پرت‌شدن کارگران از طبقات و ارتفاع شود.اغلب صدمات و حوادث ناشی از سقوط به علت عدم به‌کارگیری تجهیزات حفاظت از سقوط اتفاق می‌افتد؛ بنابراین استفاده از لایف لاین یکی از موارد ضروری و بسیار مهم ایمنی به‌حساب می‌آید.
یکی از پرکاربردترین سیستم های ایمنی و حفاظتی هنگام کار در ارتفاع، خطوط نجات است و استفاده از این سیستم در عملیات ساخت‌وساز امری بسیار حیاتی است. ازاین‌رو بهتر است افرادی که با این وسیله ایمنی سروکار دارند، آموزش‌های لازم و تجهیزات ایمنی مناسب را دریافت کنند.
انواع خطوط نجات
خطوط نجات یا لایف لاین باتوجه‌به کاربرد، مدت‌زمان استفاده و موقعیتی که در آن نصب می‌شوند، در انواع متفاوتی طراحی می‌شوند. لایف لاین‌ها از نظر ساختاری به دو نوع عمودی و افقی تقسیم می‌شوند:
لایف لاین افقی
لایف لاین افقی هنگام کار تیرهای اسکلت ساختمان، سقف‌ها، تراس‌ها و موقعیت‌هایی که حرکت کارگران به‌صورت افقی انجام می‌گیرد، استفاده می‌شود. در واقع این سیستم جهت جلوگیری از سقوط افرادی که نزدیک به لبه‌ها یا پرتگاه‌ها، سطوح شیب‌دار یا بام‌ها مشغول کار هستند، استفاده می‌شود.
به‌طورکلی هنگامی که کار در ارتفاع به‌صورت طولانی‌مدت و مداوم انجام می‌گیرد، سیستم لایف لاین به‌صورت دائمی طراحی و اجرا می‌گردند و در صورت کوتاه‌مدت بودن زمان کار و یا نیاز به جابه‌جایی سریع از لایف لاین‌های موقت استفاده خواهد شد.
لایف لاین عمودی
این نوع لایف لاین برای جلوگیری از سقوط افرادی استفاده می‌شود که حرکت آنها در حین عملیات ساختمانی عمدتاً به‌صورت عمودی است. این سیستم همچنین در محیط‌هایی مانند انواع دکل‌های برق، دودکش‌های صنعتی بزرگ، دکل‌های مخابراتی، انواع توربین‌های بادی و همچنین سازه‌هایی که در صنعت نفت و گاز و پالایشگاه‌های استفاده می‌شوند، کاربرد دارد
نصب لایف لاین عمودی ممکن است بر روی تکیه‌گاهی استاندارد یا سطحی عمود مانند نردبان نصب شود. مولفه‌های اتصال لایف لاین عمودی ممکن است در موارد گوناگون، متفاوت باشد. اما وجود جاذب انرژی در همه آنها اجتناب‌ناپذیر است.
از نقطه نظر دیگری می‌توان خطوط نجات را از لحاظ محیطی که در آن مورد استفاده قرارمی‌گیرد نیز مورد بررسی قرارداد:
لایف لاین موقت
خطوط نجات موقت در عملیات ساخت و ساز و صنعت ساختمان کاربرد ویژه‌ای دارد. این سیستم یک پکیج قابل‌تغییر و متحرک است و می‌توان آن را باز سازه‌های گوناگون تطبیق داد. نصب لایف لاین موقت، به‌وسیله یک ابزار کششی بر روی تیرهای بتنی و فلزی و یا مولفه‌های داربست انجام می‌گیرد.
لایف لاین دائمی
سیستم لایف لاین دائمی عموماً در محیط‌های صنعتی مورداستفاده قرار می‌گیرد. می‌توان گفت این نوع از خطوط نجات کمتر از نوع موقت کاربرد دارد و در پروژه‌های خاص و صنایعی که نیاز مداوم به ابزارهای حفاظت از سقوط وجود دارد و جنبه ایمنی در آنها اهمیت ویژه ای دارد بیشتر مشاهده می‌شود. فرایند نصب این نوع لایف لاین کمی با نوع موقت متفاوت است. همان‌طور که از نام آن پیداست، این سیستم خطوط نجات پس از نصب و ثابت‌شدن در محیط موردنظر، به‌عنوان جزئی از سازه خواهد بود.
اجزای مختلف سیستم لایف لاین
سیستم لایف لاین استاندارد از این قسمت‌ها تشکیل شده است:
- سیم یا طناب (ساخته شده از الیاف مصنوعی، طبیعی یا فولادی)
- مهارکش
- شوک گیر
- پایه‌های نگهدارنده
- بست‌های محکم‌کننده
در محاسبات و اندازه‌گیری‌های لایف لاین، قطر سیم متناسب با شرایط سقوط احتمالی، تعداد افرادی که از لایف لاین استفاده می‌کنند و سایر فاکتورهای محیطی مؤثر در نظر گرفته می‌شود؛ اما در بیشتر موارد قطر سیم‌بکسل لایف لاین حدود ۸ میلیمتر است.
طنابی که در سیستم لایف لاین استفاده می‌شود باید بسیار مقاوم و بادوام باشد و در برابر انواع صدمات و تکان‌ها و شک‌های ناگهانی انعطاف مناسبی را از خود نشان دهد. طناب‌های پلی‌استر و در این کار بهره می‌گیرند. طناب‌هایی که از جنس پلی‌استر ساخته می‌شوند بهترین گزینه برای محیط‌هایی هستند که رطوبت زیادی دارند. این متریال رطوبت را جذب نمی‌کند و در برابر ضربات، سایش‌های مداوم و برش مقاومت بالاتری نسبت به طناب پلی‌پروپیلن دارد .
کارابین، هارنس ایمنی و لنیارد نیز دیگر تجهیزات ایمنی و حفاظتی هستند که هنگام کار در ارتفاع و وجود احتمال سقوط، به‌کارگیری آنها ضروری است.
فرایند نصب
بهتر است نصب خطوط نجات توسط افرادی که آموزش‌های لازم در این زمینه را کسب کرده‌اند انجام شود. این موضوع در کنار به‌کارگیری تجهیزات و وسایل ایمنی استاندارد می‌تواند محیطی ایمن را برای نیروی کار در ارتفاع فراهم کند. مهم‌ترین ابزارهایی که باتوجه‌به اندازه‌های موردنیاز برای نصب لایف لاین استفاده می‌شوند عبارت‌اند از:
- سیم‌بکسل با آلیاژهای مختلف موجود در بازار (گالوانیزه مغز فولادی یا استیل)
- قلاب دینام
- شگل (دو پا)
- کرپی
- گوشواره
بستن لایف لاین بسته به محیط و شرایط مختلف، با روش‌های متفاوتی انجام می‌گیرد:
بستن سیستم لایف لاین به یک آنکر ثابت: در این روش، ابتدا یک آنکر یا نقطه‌ای بسیار محکم نزدیک محل استقرار شخص ایجاد می‌شود و سپس لایف لاین به این آنکر وصل می‌شود. آنکر موردنظر می‌تواند ستون، بخشی از دیوار یا هر قسمت دیگری از ساختمان که استحکام و بنیه کافی دارد شامل شود.
استفاده از سیستم‌های تسخیرکننده: در برخی از موارد این سیستم به‌عنوان حلقه‌هایی برای بسته‌شدن لایف لاین به سیم‌ها، طناب‌ها یا گیره‌ها استفاده می‌شود. در این روش تنظیم طول لایف لاین آسان‌تر است.
استفاده از سیستم‌های ضد سقوط: سیستم های ضد سقوط و مجهز به مکانیزم قفل‌کننده یکی دیگر از روش‌های مورداستفاده در نصب لایف لاین است. ای شیوه به نیروی کار اجازه می‌دهد تا به طور آزاد در طول سیم لایف لاین حرکت کند. اما در شرایط شک و هنگام سقوط، مکانیزم قفل‌شونده فعال می‌شود و از پرت‌شدن و افتادن فرد جلوگیری می‌کند
اتصال به سیستم‌های پشتیبانی از بالا: این شیوه به‌راحتی امکان حرکت فرد در ارتفاع را فراهم می می‌کند. این سیستم‌ها ممکن است شامل مکانیزم‌های اضافه بر سیستم اصلی لایف لاین و طناب‌ها سیم‌های خاص باشند.
از مهم‌ترین نکاتی که هنگام بستن لایف لاین باید در نظر گرفته شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- انتخاب نقطه اتصال قوی
- استفاده از تجهیزات ایمنی معتبر و باکیفیت
- تنظیم طول لایف لاین به‌گونه‌ای که از سقوط جلوگیری کند، اما به اجازه حرکت آزاد را نیز بدهد
- دریافت آموزش‌های لازم پیش از شروع به کار
- بررسی وضعیت لایف لاین، نقاط اتصال، قفل‌ها و سایر قطعات قبل استفاده،
- نگهداری و تعمیرات منظم لایف لاین
- رعایت استانداردها و قوانین
- نگهداری در محل مناسب: لایف لاین نباید با مواد شیمیایی، حرارت یا رطوبت زیاد، نور مستقیم خورشید و خراشیدگی با سطوح تیز تماس مداوم داشته باشد .
- از آن جا که کوچک‌ترین اشتباه موجب به‌خطرافتادن جان نیروی کاری و کارگران می‌شود، تمامی قطعات و سیم‌ها و طناب‌های مورداستفاده باید فاقد هر گونه آسیب یا پارگی باشند.
استانداردهای لایف لاین
مانند بسیاری از حوزه‌های صنعت ساخت‌وساز، برای نصب و به‌کارگیری لایف لاین و به‌منظور ایمنی و حفاظت از کارگران نیز استانداردهایی وجود دارند. استاندارد جهانی سیستم لایف لاین EN 795 است و به طور معمول در مورد سیستم لایف لاین نیز این استاندارد مورداستفاده قرار می‌گیرد. می‌توان به طور مثال به چند نمونه از استانداردهای رایج لایف لاین اشاره کرد:
استاندارد ANSI/ASSE Z359: این استاندارد توسط مؤسسه استاندارد ملی آمریکا (ANSI) تهیه شده است و شامل الزاماتی در مورد انتخاب، طراحی، نصب و به‌کارگیری و تعمیر سیستم‌های ایمنی مورداستفاده در ارتفاع و لایف لاین است.
استاندارد EN 795: بخشی از استانداردهای مورداستفاده در کشورهای اروپایی (EN) شامل مشخصات و الزاماتی را برای سیستم های ایمنی ارتفاع است. این دستورالعمل نیز شامل نقاط اتصال ثابت و مکانیزم‌های متحرک (مانند لایف لاین) و سیستم‌های موقتی است.
استاندارد CSA Z259: این دستورالعمل در کشور کانادا (CSA) اجرا می‌شود
استاندارد ISO 10333: دستورالعمل سازمان بین‌المللی استانداردها (ISO) و راهنمایی برای انتخاب و نگهداری سیستم های ایمنی ارتفاع است. آموزش، انتخاب تجهیزات، و مهارت‌های نیروی کار از جمله سرفصل‌های این استاندارد است.
استاندارد OSHA 1910.66: این دستورالعمل توسط اداره ایمنی و بهداشت حرفه‌ای آمریکا (OSHA) تهیه شده است و به‌صورت جامع ابعاد مختلف استفاده از لایف لاین را مورد بررسی قرار می‌دهد.
در استانداردهای فوق به موارد کلیدی اشاره شده و به‌صورت مفصل به شرح آنها پرداخته شده است. چند مورد حائز اهمیت در این استانداردها در زیر مطرح شده است:
- در شرایط عادی، باید از سیم‌بکسل با مغزی فولادی و حداقل قطر ۸ میلیمتر استفاده شود.
- فاصله میان‌پایه‌های نگهدارنده یا نقاط اتصال لایف لاین به تکیه‌گاه باید اندازه‌ای باشد که در صورت معلق شدن فرد، بیش از ۲۵% طول لایف لاین (در همان قسمت) انحنا یا قوس نداشته باشد.
- فاصله میان کرپی‌ها باید شش برابر قطر سیم‌بکسل استفاده شده در نظر گرفته شود و حداقل سه عدد کرپی وجود داشته باشد. میزان سفت کردن کرپی‌ها باید به حدی باشد که سیم‌بکسل به‌اندازه یک‌سوم قطر دچار لهیدگی شود.
- مطابق استاندارد OSHA 1926.104 لایف لاین باید به تکیه‌گاه و یا سازه‌ای اتصال پیدا کند که توانایی تحمل وزنی حدود ۲۵۰۰ کیلوگرم را داشته باشد.
چرا استفاده از لایف لاین برای کار در ارتفاع ضروری است؟
حدود یک دهه است که سیستم های لایف لاین یا خطوط نجات به‌عنوان بهینه‌ترین و مطمئن‌ترین راهکار ایمنی و حفاظت از سقوط مورداستفاده قرار می‌گیرند و در اغلب محیط‌هایی که در آنها جابه‌جایی و حرکت در ارتفاع وجود دارد کاربرد دارند. برخی از مزیت‌های به‌کارگیری لایف لاین عبارت‌اند از:
- کاهش مسافت سقوط
- جذب انرژی ناشی از سقوط جهت کاهش میزان ضربه وارد شده به بدن
- ثابت نگهداشت فرد پس از سقوط در موقعیت و حالتی که اثرات معلق شدن به حداقل رسیده و عملیات نجات به‌آسانی انجام شود.
- ایمنی بسیار بالا
- امکان دسترسی بالا به تمام فضاهای اعم از بسته، مرتفع و فضاهایی که دسترسی به آنها سخت است.
- سرعت بیشتر دسترسی و کاهش ریسک‌ها، زمان و هزینه‌ها
- عدم اشغال فضای اضافی یا سد معبر
- به حداقل رسیدن آسیب به سازه و ساختمان
- صرفه‌جویی در وقت و هزینه نسبت به سایر روش‌های دسترسی
هزینه اجرای لایف لاین
مهم‌ترین بحث در مورد یک سیستم لایف لاین، نصب درست و استاندارد بر طبق ملزومات پروژه و نیازمندی‌های مشتری است. در انتخاب لایف لاین و تجهیزات آن فاکتورهای متفاوتی مثل تعداد نیروی کاری یا کاربران، شرایط محیطی، و نوع استفاده از سیستم لایف لاین مطرح است .
در همین راستا، قیمت لایف لاین باتوجه‌به برند و مدل آن متغیر است. به طور مثال لایف لاین عمودی تابع شرایط محیطی از جمله ارتفاع یک نردبان یا دکل است.
باتوجه‌به عوامل متنوع مانند تعداد شوک گیرها، فاصله براکت‌های میانی و شاتل و همچنین پایه‌های نگهدارنده لایف لاین، برآمد هزینه دقیق پروژه در یک بازه مشخص قابل‌تغییر است و تعیین هزینه نهایی تنها پس از بازدید کارشناسان امکان‌پذیر است.
